Jastrząb (Accipiter gentilis)

Jastrząb (Accipiter gentilis) – średnich rozmiarów ptak drapieżny zasiedlający Europę, Azję z wyjątkiem jej południowych skrajów oraz Amerykę Północną. Niezwykle wszechstronny i bardzo skuteczny łowca, który zyskał sobie wśród sokolników wyjątkowe uznanie za swoją uniwersalność i skuteczność.

Budowa ciała mocna, choć dość smukła. Krótsze niż u sokołów skrzydła o zaokrąglonych końcach oraz długi zaokrąglony ogon umożliwiają sprawne poruszanie się pośród drzew i wykonywanie nagłych zwrotów. Skoki są znacznie dłuższe niż u sokołów a palce zakończone są wyjątkowo długimi szponami. Tęczówka oka zmienia kolor z wiekiem. U ptaków młodych ma kolor jasnożółty, lecz z wiekiem ciemnieje zmieniając barwę na pomarańczową a u niektórych osobników (zwłaszcza starych samców) może być nawet krwistoczerwona. Mocno zaznaczone łuki brwiowe, nadają jastrzębiowi bardzo bojowego wyglądu. Umaszczenie osobników młodocianych i dorosłych różni się zdecydowanie. Jastrzębie w pierwszym roku życia mają brunatny płaszcz a spód w kolorach od jasnokremowego po rudy z widocznym rysunkiem w postaci pionowych plam w kształcie kropi. Na sterówkach wyraźne są kilka szerokich, ciemnych, poprzecznych pręg oraz jasne zakończenie.

Ptaki dorosłe są umaszczone bardziej kontrastowo. Mają stalowoszary płaszcz zaś spód przybiera białą barwę, na której tle wyraźnie widoczne są gęste poprzecznie cienkie prążki. Pokrywy podogonowe zmieniają barwę z beżowej na śnieżnobiałą. Wierzch głowy jest ciemnoszary a przez oko od woskówki i potylice widać na ogół ciemną przepaskę. Nad okiem, wzdłuż łuku brwiowego wyraźnie zaznaczona jest jasna brew. Ogon u starszych ptaków jest minimalnie krótszy a prążki na szarym tle mogą z wiekiem zanikać. U bardzo starych ptaków, zwłaszcza samców prążki na środkowych sterówkach mogą całkowicie zanikać. Lot jastrzębia to na ogół na przemian lot ślizgowy przeplatany kilkoma szybkimi mocnymi wymachami skrzydeł.

Waga samców w zależności od podgatunku może wahać się od 600g do 1000g zaś waga samic to od 900g do 1600g. Jastrząb jest ptakiem typowym dla terenów leśnych, które są mu niezbędne do lęgów. Gniazduje na ogół w niezbyt zwartych starodrzewach budując gniazdo przy pniu. Najchętniej wybiera drzewa iglaste. Zajęte gniazdo można rozpoznać po tym, że jest regularnie uzupełniane świeżymi, zielonymi gałązkami. Jaja nie mają barwę biało zielonkawą bez żadnych plam. Ilość piskląt to na ogół 3- 4 osobniki.

Jastrzębie są bardzo wszechstronnymi drapieżnikami. Łupem samców padają na ogół ptaki od wielkości wróbla do gołębia i gawrona natomiast większa samica potrafi poradzić sobie nawet z ptakiem wielkości czapli. Jastrzębie oprócz ptaków chętnie polują na ssaki od wielkości wiewiórki, przez dzikie króliki po zające. Zdarza mu się czasem zaatakować gołębie domowe lub kury, przez co często bywa bezmyślnie tępiony przez hodowców drobiu i gołębi. Podczas polowania na ogół stosuje taktykę zasiadki i atakuje szybkim lotem to, co znajdzie się w jego zasięgu. Jeśli nie złapie na kilkusetmetrowym odcinku ściganej ofiary rezygnuje by nie marnować sił i czeka na kolejną okazję. Potrafi również w razie potrzeby dyskretnie podkraść się do ofiary wykorzystując niski lot oraz przeszkody terenowe w postaci drzew i krzaków, jako zasłonę. Rzadziej stosuje taktykę frontalnego otwartego ataku na otwartej przestrzeni.Bardzo lubiany przez sokolników. Polowanie z jastrzębiem to prawdziwa klasyka łowów pod pierzem. Poluje się na ogół na deptaka z psem, który wystawia nam bażanty lub kuropatwy a sokolnik puszcza z rękawicy ptaka za poderwaną na komendę zwierzyną. Bardzo ciekawą formą łowów jest polowanie z lotu towarzyszącego, kiedy jastrząb podąża za sokolnikiem i jego psem przelatując z drzewa na drzewo i atakuje spłoszoną przez psa zwierzynę. Jastrząb jest tez świetnym ptakiem do polowania na kaczki. Niektóre samice potrafią być skutecznymi łowcami czapli. Jeśli chodzi o zwierzynę naziemną z samcami w grę wchodzi wyłącznie dziki królik a samice potrafią też upolować zająca. Zdobycz chwytają zarówno w locie jak i na ziemi. Niektóre jastrzębie potrafią nawet wbić się w wodę za nurkującą kaczką i doholować związaną zdobycz do brzegu. Do jastrzębia przylgnęła etykietka ptaka pobudliwego i nieodpowiedniego dla początkujących sokolników, lecz nie jest to prawdą. Ułożenie jastrzębia nie jest trudne i trzymając się utartych szlaków nawet początkujący uczyni z tego drapieżnika najlepszego towarzysza łowów pod słońcem.

Bardzo cenione przez sokolników ze względu na wielkość i siłę fizyczną są północne podgatunki jastrzębia jak choćby Accipiter gentilis buteoides występujący w rosyjskiej tajdze, który oprócz większych rozmiarów jest też nieco jaśniejszy zwłaszcza w młodocianym umaszczeniu. W północnych skrajach występowania można spotkać największy podgatunek jastrzębia Accipiter gentilis albidus, którego umaszczenie może być niemal jednolicie białe. Słynie również z tego, że w porównaniu do swego środkowoeuropejskiego kuzyna goni swoją ofiarę na znacznie dłuższym dystansie.[DD]